Sơ đồ kim tự tháp, hay còn gọi là 2-3-5, là một trong những hệ thống chiến thuật lâu đời và mang tính biểu tượng nhất trong lịch sử bóng đá. Với hai hậu vệ, ba tiền vệ và năm cầu thủ tấn công, sơ đồ này đại diện cho thời kỳ sơ khai của môn thể thao vua, nơi tấn công là ưu tiên hàng đầu và phòng ngự chỉ là yếu tố phụ.
Từ những ngày đầu ở Anh vào thế kỷ 19 đến ảnh hưởng của nó trong bóng đá hiện đại, 2-3-5 không chỉ định hình cách các đội bóng thi đấu mà còn đặt nền móng cho các sơ đồ chiến thuật sau này.
Nguồn gốc
Sơ đồ kim tự tháp ra đời vào giữa thế kỷ 19 tại Anh, nơi bóng đá bắt đầu được hệ thống hóa thông qua các quy tắc chính thức, như Luật Cambridge năm 1848. Trước đó, bóng đá là một môn thể thao hỗn loạn, với số lượng cầu thủ không cố định và không có chiến thuật rõ ràng.
Khi các trường công lập Anh như Eton và Harrow bắt đầu tổ chức các trận đấu, nhu cầu về một hệ thống đội hình trở nên rõ rệt. Sơ đồ 2-3-5 xuất hiện như một cách tự nhiên để tối ưu hóa lối chơi, tận dụng số đông cầu thủ tấn công để áp đảo đối thủ.
Vào thời điểm này, luật việt vị còn rất nghiêm ngặt, yêu cầu ba cầu thủ đối phương phải đứng giữa người nhận bóng và khung thành. Điều này khiến các đội bóng tập trung vào việc đưa nhiều cầu thủ lên tuyến trên, dẫn đến sự ra đời của 2-3-5.
Hình dạng của đội hình, với năm cầu thủ tấn công ở trên và hai hậu vệ ở dưới, tạo ra một cấu trúc giống kim tự tháp, từ đó sơ đồ được đặt tên. Sơ đồ này phản ánh triết lý bóng đá thời bấy giờ: ghi bàn là mục tiêu tối thượng, và phòng ngự chỉ là phương án cuối cùng.
Thời kỳ thống trị
Sơ đồ 2-3-5 trở thành tiêu chuẩn trong bóng đá Anh vào cuối thế kỷ 19, khi các câu lạc bộ như Preston North End và Aston Villa thống trị giải đấu. Preston, được mệnh danh là “Đội bóng bất bại”, vô địch First Division các mùa 1888/89 và 1889/90 bằng lối chơi tấn công mãnh liệt dựa trên 2-3-5. Các cầu thủ như John Goodall và Fred Dewhurst, với khả năng phối hợp nhanh và dứt điểm chính xác, trở thành biểu tượng của sơ đồ này.
Sơ đồ kim tự tháp cũng lan rộng ra ngoài nước Anh. Ở Scotland, các đội bóng như Celtic và Rangers áp dụng 2-3-5 để xây dựng lối chơi kỹ thuật, nhấn mạnh vào chuyền bóng ngắn. Tại Nam Mỹ, Uruguay và Argentina, nơi bóng đá phát triển mạnh mẽ từ những năm 1900, 2-3-5 được điều chỉnh để phù hợp với phong cách ngẫu hứng và kỹ thuật cá nhân. Uruguay, vô địch Olympic 1924 và World Cup 1930, sử dụng một biến thể của 2-3-5, với các cầu thủ như José Nasazzi và Héctor Scarone phối hợp ăn ý để áp đảo đối thủ.
Sự thành công của 2-3-5 đến từ khả năng tận dụng không gian và số lượng cầu thủ tấn công. Với năm cầu thủ ở tuyến trên, các đội bóng có thể kéo giãn hàng thủ đối phương, tạo ra khoảng trống cho trung phong hoặc tiền đạo trong. Đồng thời, ba tiền vệ cung cấp sự cân bằng, vừa hỗ trợ phòng ngự vừa tham gia tấn công, giúp đội hình duy trì nhịp độ cao.
Thách thức và sự suy giảm
Sự thống trị của 2-3-5 kéo dài cho đến những năm 1920, nhưng một thay đổi quan trọng đã làm lung lay vị thế của nó: sửa đổi luật việt vị năm 1925. Luật mới giảm số cầu thủ đối phương cần thiết để tránh việt vị từ ba xuống hai, khiến các đội bóng sử dụng 2-3-5 dễ bị tổn thương trước các pha phản công. Hàng thủ chỉ với hai hậu vệ không thể đối phó với các tiền đạo nhanh nhẹn, dẫn đến những trận đấu có tỷ số cao bất thường.
Herbert Chapman, HLV của Arsenal, nhận ra hạn chế này và phát triển hệ thống WM (2-3-2-1-2) như một phản ứng. Trong WM, một tiền vệ trung tâm lùi sâu để tạo thành hàng thủ ba người khi phòng ngự, trong khi hai tiền vệ tấn công đảm nhận vai trò sáng tạo. WM khắc phục được điểm yếu của 2-3-5, mang lại sự cân bằng và giúp Arsenal thống trị bóng đá Anh những năm 1930. Sự xuất hiện của WM đánh dấu sự suy giảm của sơ đồ kim tự tháp, khi các đội bóng bắt đầu ưu tiên phòng ngự chặt chẽ hơn.
Đến thập niên 1950, các sơ đồ mới như 4-2-4 của Brazil và “Catenaccio” của Italy tiếp tục đẩy 2-3-5 vào dĩ vãng. Những thất bại nặng nề, như trận thua 6-3 của Anh trước Hungary năm 1953, cho thấy 2-3-5 không còn phù hợp với bóng đá hiện đại, nơi tốc độ, chiến thuật và sự linh hoạt ngày càng quan trọng.
Di sản trong bóng đá hiện đại
Dù không còn được sử dụng nguyên bản, sơ đồ kim tự tháp để lại di sản sâu sắc trong bóng đá hiện đại. Tinh thần tấn công dồn dập của 2-3-5 ảnh hưởng đến các sơ đồ như 4-2-4, 4-3-3 và 3-4-3, nơi các đội bóng tìm cách tối ưu hóa số lượng cầu thủ tấn công. Ví dụ, Brazil của Pelé tại World Cup 1958 sử dụng 4-2-4, một biến thể của 2-3-5, với hai hậu vệ cánh dâng cao để tái hiện vai trò của tiền vệ cánh trong kim tự tháp.
Trong bóng đá hiện đại, các HLV như Pep Guardiola và Jürgen Klopp đôi khi áp dụng các cấu trúc gợi nhớ đến 2-3-5 khi tấn công. Manchester City của Guardiola, trong các pha xây dựng lối chơi, thường bố trí ba tiền vệ và năm cầu thủ tấn công (bao gồm hai cánh, một “false nine” và hai tiền vệ dâng cao), tạo ra hình dạng tương tự kim tự tháp. Tương tự, Liverpool sử dụng các hậu vệ cánh như Trent Alexander-Arnold và Andy Robertson để tái hiện vai trò của tiền đạo cánh, vừa tấn công vừa hỗ trợ phòng ngự.
Sơ đồ 2-3-5 cũng có ảnh hưởng văn hóa, đại diện cho một thời kỳ bóng đá được định nghĩa bởi sự ngẫu hứng và đam mê. Nó là biểu tượng của những ngày đầu, khi các cầu thủ chơi bóng vì niềm vui và khán giả đến sân để chứng kiến những màn trình diễn tấn công mãn nhãn. Các đội bóng như Atalanta của Gian Piero Gasperini, với sơ đồ 3-4-1-2, kế thừa tinh thần của 2-3-5 bằng cách sử dụng số đông cầu thủ tấn công để áp đảo đối thủ.
Kết luận
Sơ đồ kim tự tháp 2-3-5 là cột mốc quan trọng trong lịch sử bóng đá, phản ánh khát vọng tấn công mãnh liệt của thời kỳ sơ khai. Từ những ngày đầu ở Anh đến sự lan tỏa ở Nam Mỹ và ảnh hưởng của nó trong các sơ đồ hiện đại, 2-3-5 đã định hình cách bóng đá được chơi và suy nghĩ.
Dù không còn được sử dụng, di sản của nó vẫn sống mãi trong các hệ thống chiến thuật nhấn mạnh sự sáng tạo và áp lực tấn công. Trong một môn thể thao không ngừng đổi mới, sơ đồ kim tự tháp là minh chứng cho sức hút của những ý tưởng táo bạo và niềm đam mê bất tận với trái bóng tròn.
Nguồn tin: Bongdalu
